Málteigurin

'Rileysjon og rileyda'
19-09-2019
Tá fremmandaorð verða framborin á enskum, fáa serliga sjálvljóðini heilt annan framburð. A verður til ey, e verður til i og i verður til ei

Hvat hendir, um føroyingar fara at frambera fremmandaorð á enskum? Tann spurningurin er til viðgerðar í fyrsta Málteiginum í hesari vetrarskránni í útvarpinum. 

Hóast vit í Føroyum eru røsk at nýta føroysk orð, bæði gomul og nýggj, so slepst ikki undan, at vit eisini brúka fremmandaorð. Hesi fremmandaorð stava ofta úr grikskum ella latíni og eru komin henda vegin umvegis fyrst týskt og síðan danskt.

Við hesum málum er tað soleiðis, at tey føroysku sjálvljóðini líkjast nógv t.d. týskum og lutvíst donskum. So vit kunnu stava fremmandaorðini nakað á sama hátt og so frambera tey soleiðis, sum tey verða stavað - ella øvut, stava tey soleiðis, sum tey verða framborin.

Enskt skapar avbjóðingar
Men tá ið hesi fremmandaorðini verða flutt yvir í enskt, fáa serliga sjálvljóðini heilt annan framburð. Langt I verður til /ai/, langt A verður til /ey/, U verður ofta til /jú/, E verður til /i/, sigur Elin Henriksen, málkøn.

Fyrr lærdu føroyingar fremmandaorð gjøgnum eyguni, og vit frambera tey soleiðis, sum tey verða skrivað. Nú á døgum verða fremmandorð ofta lærd umvegis munnligt enskt, og so fáa tey enskan framburð, sum er heilt øðrvísi.

Dømi: rela'tión og at rela'tera
Vit frambera orðini soleiðis, sum tey verða stavað. Men alt oftari hoyrast fólk nýta enskan framburð, har tey siga /ri'leysjon/ og at /ri'leyda/. Sagnorðið bent: /ri'leydaðu/ í staðin fyri /rela'teraðu/. Men so er ikki longur samsvar millum stavseting og ljóð.

Tøkuorð fáa føroyska stavseting
Ensk tøkuorð, sum koma inn í føroyskt, fáa vanliga føroyska stavseting. Tvey gomul, kend dømi eru trolari, en. trawler, og leytari, en. ladder.

Tað vil siga, at skulu vit á føroyskum broyta framburðin frá tí ljóðnæra: rela'tión og rela'tera, til enskan framburð: ri'leysjon og ri'leyda, so mugu vit eisini broyta stavseting, greiðir Elin Henriksen frá. 

Málteigurin

Føroyskt mál og mállæra eru til viðgerðar í sendingini Málteigurin, har Elin Henriksen er gestur. Fleiri evni verða tikin upp hvørja ferð, og lurtarar kunnu eisini senda spurningar og viðmerkingar inn til sendingina, sum eisini verða svarað og viðgjørd. Sendingin er at hoyra hvønn mánamorgun klokkan 9.05 og endursend leygardag klokkan 14.00.
Hví siga vit bólta rút, hundavakt, manga takk, "banka upp undir borðið"? Onnur evni eru: Forråelse, gentunavnið Vár og munurin á menniskja- og menniskjansligt
22-04-2024
Hvat merkir orðingin við eymk og fret, og hví siga vit soleiðis, spyr lurtari Elina Henriksen í hesari sendingini
15-04-2024
Fyrr helt mann, at babba var barnamál, meðan vaksin søgdu pápi. Hetta er ikki galdandi longur, meðan mann í Suðuroy altíð hevur sagt pabba. Øll trý eru javngóð í dag
08-04-2024
Føroyar hava fingið sína fyrstu løggildu stavsetingarorðabók. Tað merkir, at Stavsetingarorðabókin ásetur almennar, føroyskar stavsetingarreglur, og hvussu vit eiga at stava
25-03-2024
Kvennkynsorðið vreiði er til viðgerðar í dagsins sending, eftir at ein prestur segði vreiða heldur enn vreiði. Elin Henriksen, málkøn, greiðir frá, hvussu hetta hongur saman
18-03-2024
Lurtari hevur hug til at týða danska orðið hygejne til heilsufrøði, men tað er at avmarka hetta hugtakið alt, alt ov nógv, heldur Elin Henriksen, málkøn
11-03-2024
Orðasmíð lyftir tekstir upp á eitt hægri stig. Ein av okkara heilt góðu orðasmiðum er skaldið Martin Joensen og við dømum úr hansara tekstum tosa vit um skaldsligt orðasmíð
04-03-2024
Eitt orð, sum mong ivast í, er danska orðið omsorgssvigt, sum mangan verður týtt til umsorganarsvik. Tvey betri orð eru: umsorganartrot og vansorgan, sigur Elin Henriksen
26-02-2024
Forhoyr og frágreiðing eru ikki tað sama, og lógarverkið brúkar ikki sjóforhoyr. Tí eiga vit at siga sjófrágreiðing á føroyskum, sigur Elin Henriksen, málkøn
19-02-2024
Skriðulop, skalvalop, áarlop og omanlop eru ikki tað sama, men summi kunnu brúkast hvørt um annað
12-02-2024
Føroyska navnalóggávan er ung, og tí eru fleiri stavsetingar til summi nøvn. So sum Elisabeth/Elisabet og Christian/Kristian. Skalt tú brúka -th og ch- fylgja treytir við
29-01-2024
Millum ung hoyrist nýggjur málburður, har tey millum annað siga: 'Tað áhugar meg' heldur enn 'eg havi áhuga' ella 'hatta er áhugavert'
22-01-2024