Málteigurin

Ólavsøka við lítlum og einum s
23-07-2020
Hóast hon er tjóðarhátíð og eitur eftir Ólavi, so skrivast ólavsøka við lítlum og við einum s. Upprunaliga æt hon ólavsvøka

Tá ólavsøka nærkast, stingur ivi seg ofta upp, um ólavsøka skal skrivast við stórum, og um hon skal hava tvey s. Men tað rætta er hvørki av hesum.

Um ikki ólavsøka er fyrsta orðið í einum setningi, verður hon skrivað við lítlum, og hon hevur bara eitt s.

- Orsøkin til eina s'ið er at finna í upprunanum, greiðir Elin Henriksen, málkøn, frá.

Upprunin til orðið er ólavs-vøka, sum var ein vøkunátt. Í katólskari tíð var vanligt, at halgimenni høvdu sín egna minnisdag, og at náttin undan einum slíkum degi var hildin sum vøkunátt, har fólk sótu uppi alla náttina. Dagurin til minnis um Ólava Heilaga var deyðadagur hansara, 29. juli, og náttina fyri var ólavs-vøka.

Í framburði er v'ið dottið burtur, so tað er blivið til ólavsøka. Tað sama er hent við t.d. jóansøku og syftunsøku. S'ið er upprunaliga hvørsfall av navninum: Ólavs, Jóans, Syftuns, men vit eru farin at fata tað sum part av seinna liði og hava fingið orðið søka, brúkt í føstum orðingum sum t.d. 'millum søkurnar': tíðin millum jóansøku og ólavsøku ella jóansøku og syftunsøku.

So er spurningurin, hví 'søkurnar' verða skrivaðar við lítlum.

Tað er reglan og heilt vanligt hjá okkum, at nøvn á mánaðum, vikudøgum, hátíðum og hátíðardøgum verða skrivað við lítlum: juli (hóast mánaðurin hevur navn eftir Juliusi), hósdagur (eftir Þór), jól, páskir, flaggdagur - og so eisini ólavsøka, jóansøka, pátriksmessa, tollaksmessa og aðrir dagir, sum eru nevndir eftir sernavni.

Tí ella ta

Eitt annað evni í dagsins sending snýr seg um, at kenniorðið, tí, tekur yvir, meðan ta uttan ð dettur burtur. Fólk siga tí gentuna, tí taskuna og tí lampuna heldur enn ta gentuna, ta taskuna og ta lampuna. Munurin er hvønn- og hvørjumfall.

- Sigur tú, eg fór avstað við tí taskuni, er í lagi at siga tí, men sigur tú, eg vil hava tí taskuna er tað skeivt, sigur Elin Henriksen.

Tummilsreglan er, at endar navnorðið við i, skal kenniorðið, tí, brúkast, og endar navnorðið við a, skalt tú brúka ta.
 

Málteigurin

Føroyskt mál og mállæra eru til viðgerðar í sendingini Málteigurin, har Elin Henriksen er gestur. Fleiri evni verða tikin upp hvørja ferð, og lurtarar kunnu eisini senda spurningar og viðmerkingar inn til sendingina, sum eisini verða svarað og viðgjørd. Sendingin er at hoyra hvønn mánamorgun klokkan 9.05 og endursend leygardag klokkan 14.00.
Nýggi kongurin eitur Fríðrikur 10. akkurát sum abbin æt Fríðrikur 9., og tí er tað ikki nýtt, at kongur verður róptur Fríðrikur á føroyskum
15-01-2024
Fyrr var púra vanligt at brúka orðið, bein ella beint, um nakað, sum er rætt. Til dømis var vanligt at siga: bein klokka er 11.07
08-01-2024
Ársins orð er vitlíki, og framburðurin kann vera við bæði longum og stuttum i: [vi:t] og [vɪt]. Nýggjaru orðini tykjast at leggja seg eftir longra framburðinum
18-12-2023
Hóast 'tá' líkist nógv 'tá ið' og verður brúkt oftari og meira enn 'tá ið', so er munur á hesum. Vit eiga at skilja ímillum 'tá' og 'tá ið', sigur Elin Henriksen, málkøn
11-12-2023
Tað er munur á at leggja hond á og hondina á. Tað fyrra merkir harðskapur uttan so at tilskilað verður, hvørs hond talan er um. Til dømis prestsins hond
04-12-2023
Eitt av evnunum í dagsins sending er, hví tað eitur hálvhosur. Hoyrið Elina Henriksen greiða frá áhugaverdu søguni um hálvhosur
29-11-2023
Lurtari spyr, um orðið flóvur er føroyskt ella ikki, og hvussu tað stavast, um so er
20-11-2023
Á føroyskum eru nógv starvs- og útbúgvingarheiti kallkyn, og tað noyðast vit at góðtaka, heldur Elin Henriksen, málkøn
13-11-2023
At framleiða verður meira og meira brúkt, meðan onnur vanlig orð verða skúgvað til viks, heldur lurtari
06-11-2023
Vit eru farin at skriva -u har, sum -i eigur at vera. Dømi sum enduliga, náttuna og hurðuna vísa eina ovurnýtslu av -u
31-10-2023
Tað er stórur merkingarmunur, tá ið tosað verður um eitt lið, sum hevur tapt fyri einum liði ella tapt fyri eitt lið. Her sæst væl, hvussu nógv røtt bending hevur at siga
23-10-2023
Tað er vorðið vanligari at siga hækkar og lækkar enn fyrr. Ivast tú, sig so heldur veksur og minkar enn hækkar og lækkar, sigur Elin Henriksen, málkøn
16-10-2023