Urtagarður, havi og kálgarður

17-05-2021

Gamalt var at siga kálgarður um tað, ið vit í dag kalla urtagarður ella havi. Málteigurin viðger urtagarðsorð hesa ferð

Stóra evnið í Málteiginum hesa ferð er urtagarðsorð. Elin Henriksen, málkøn, greiðir soleiðis frá:

Lítið er at ivast í, at føroyingar hava velt grønmeti líka síðan landnámstíð. Tað gamla heitið var kálgarður men har vóru ikki einans røtur veltar. Í kálgarðinum vóru ymisk sløg av grønmeti og urtum. Men røtur (sum eru nær í ætt við kál) man vera eitt tað, sum nógv var velt av. Grønkál veksur eisini heilt væl í Føroyum. Vit hava eisini orðini kálhagi og rótakál.

Í seðlasavninum eru gamlir seðlar, har kálgarður stendur at vera tað sama sum urtagarður ella da. have. Kálgarður er elligamalt heiti, vit kenna tað úr fornnorrønum, har tað var brúkt um tað, sum nú verður nevnt 'havi'.

Vit kunnu ikki tosa um at grógva plantur og grønmeti. Vit kunnu planta, sáa, velta, dyrka, gróðurseta, seta niður. Og so kunnu urtirnar og trøini grógva væl. Og ivast tú í øllum hesum orðunum, brúka so dyrka.

Varðveita og írasáð
Umframt urtagarðsorð viðgera vit eisini orðið, varðveita, og nær tað er rætt at brúka hetta orðið.

Eisini verður lurtaraspurningur, um, hvaðani eyknevnið, írasáð, stavar, svaraður.

Málteigurin

Føroyskt mál og mállæra eru til viðgerðar í sendingini Málteigurin, har Elin Henriksen er gestur. Fleiri evni verða tikin upp hvørja ferð, og lurtarar kunnu eisini senda spurningar og viðmerkingar inn til sendingina, sum eisini verða svarað og viðgjørd. Sendingin er at hoyra hvønn mánamorgun klokkan 9.05 og endursend leygardag klokkan 14.00.

Fríðrikur er elligamalt

Nýggi kongurin eitur Fríðrikur 10. akkurát sum abbin æt Fríðrikur 9., og tí er tað ikki nýtt, at kongur verður róptur Fríðrikur á føroyskum

15-01-2024

Bein klokka er vorðin røtt

Fyrr var púra vanligt at brúka orðið, bein ella beint, um nakað, sum er rætt. Til dømis var vanligt at siga: bein klokka er 11.07

08-01-2024

Vitlíki og 'vittlíki' eru bæði í lagi

Ársins orð er vitlíki, og framburðurin kann vera við bæði longum og stuttum i: [vi:t] og [vɪt]. Nýggjaru orðini tykjast at leggja seg eftir longra framburðinum

18-12-2023

Munur er á 'tá ið' og 'tá'

Hóast 'tá' líkist nógv 'tá ið' og verður brúkt oftari og meira enn 'tá ið', so er munur á hesum. Vit eiga at skilja ímillum 'tá' og 'tá ið', sigur Elin Henriksen, málkøn

11-12-2023

At leggja hond á er harðskapur

Tað er munur á at leggja hond á og hondina á. Tað fyrra merkir harðskapur uttan so at tilskilað verður, hvørs hond talan er um. Til dømis prestsins hond

04-12-2023

Søgan um hálvhosurnar

Eitt av evnunum í dagsins sending er, hví tað eitur hálvhosur. Hoyrið Elina Henriksen greiða frá áhugaverdu søguni um hálvhosur

29-11-2023

Flóvur er føroyskt orð

Lurtari spyr, um orðið flóvur er føroyskt ella ikki, og hvussu tað stavast, um so er

20-11-2023

Vit mugu góðtaka, at flestu starvsheiti eru kallkyn

Á føroyskum eru nógv starvs- og útbúgvingarheiti kallkyn, og tað noyðast vit at góðtaka, heldur Elin Henriksen, málkøn

13-11-2023

Framleiða skúgvar onnur orð til viks

At framleiða verður meira og meira brúkt, meðan onnur vanlig orð verða skúgvað til viks, heldur lurtari

06-11-2023

Ov nógv u

Vit eru farin at skriva -u har, sum -i eigur at vera. Dømi sum enduliga, náttuna og hurðuna vísa eina ovurnýtslu av -u

31-10-2023

At tapa fyri eitt lið og fyri einum liði eru hvør sítt

Tað er stórur merkingarmunur, tá ið tosað verður um eitt lið, sum hevur tapt fyri einum liði ella tapt fyri eitt lið. Her sæst væl, hvussu nógv røtt bending hevur at siga

23-10-2023

Ivast tú, sig heldur vaksa og minka enn hækka og lækka

Tað er vorðið vanligari at siga hækkar og lækkar enn fyrr. Ivast tú, sig so heldur veksur og minkar enn hækkar og lækkar, sigur Elin Henriksen, málkøn

16-10-2023