Málteigurin

Tað eitur altíð hesa ferð - ongantíð hesu ferð
07-11-2022
Einki eitur hesu ferð, tað eitur altíð hesa ferð. Helst er bland komið í, tí tað eitur hesumegin, men tá er orðið skrivað í einum

Lurtari spyr, um mann sigur takk fyri hesa ferð ella hesu ferð.

- Orðið hesin bendist ongantíð 'hesu'. Tað orðið er ikki til sum einsamalt orð; bara í samanseting: hesumegin, sigur Elin Henriksen, málkøn.

Eitt annað evni í dagsins sending er spurningurin, um landið eitur Brasil ella Brasilia.

Elin Henriksen vísir til heimasíðuna hjá Málráðnum, malrad.fo.

Tí har eru nakrir orðalistar, og ein teirra eitur Lond og tjóðir. Har sæst, at landið eitur Brasil, og ein íbúgvi har er brasili ella brasiliari (men ikki brasilianari). Brasilskir miðlar skriva um høvuðsstaðin, sum eitur Brasilia.

Orðalistan á heimasíðuni hjá Málráðnum finna tit her.

 

-ll sum -dl ella -ll

-ll verður vanliga framborið -dl á føroyskum. So sum allar, ella, fella og so framvegis, men hví eitur tað so allarseinasta og ikki adlarseinasta?

Í upprunaligum orðum verður LL framborið -dl-: allar. Í nýggjari orðum er ikki óvanligt, at LL verður framborið -ll-:

Dømi:
allarseinast, billet, ballast, og í nøvnum: Palli, Malla.
[ball] og [badl] er hvør sítt, og somuleiðis [bolli] og [bodli].

 

Fyrisetingar og hvønnfall

Í dag tosa vit eisini um fyrisetingar sum stýra hvønnfalli - til dømis gjøgnum, síðan, oman og niðan.

Eingin fyriseting stýrir hvørfalli. Men tað er ymiskt, hvørjum falli tær ymsu fyrisetingarnar stýra.

 

Fyriseting   Fall Dømi
áraka hvønnfall   bilurin stendur áraka húsini
gjøgnum hvønnfall vit koyra gjøgnum vágatunnilin
hóast hvønnfall vit sóu væl at koyra, hóast mjørkan
um hvønnfall um dagin er ljóst, og um náttina er myrkt
umframt hvønnfall umframt hetta fara vit eisini at viðgera onnur føll
síðan hvønnfall vit hava ikki sæð seyðin síðan illveðrið
oman hvønnfall hon gekk oman gøtuna
niðan hvønnfall hann gekk niðan brekkuna
megin hvønnfall gentan gongur øðrumegin konuna, og hundurin gongur hinumegin gentuna
     

Hesi orðini kunnu ongantíð stýra hvørjumfalli.

Tað er t.d. skeivt at siga 'umframt teimum', tí tað eitur 'umframt tey', sigur Elin Henriksen, málkøn.

Hon greiðir frá, at fyrr í tíðini vóru nakrar fyrisetingar, sum stýra hvørsfalli, men nú á døgum verða tær einamest brúktar í føstum orðingum, so sum:

Fyriseting Fall Dømi
millum hvørsfall         millum skins og hold, húsanna millum
til  hvørsfall koma til lands, reka til havs
vegna hvørsfall 'av tí at' kann verða sagt sum 'vegna tess'
innan hvørsfall her er fjálgt innan veggja
uttan hvørsfall børnini spæla uttan dura, seyðurin gongur uttan garðs


Í vanligum talumáli eru hesar fyrisetingar farnar at stýra hvønnfalli, og tær kunnu ikki stýra hvørjumfalli. 

Fyriseting Fall Dømi
millum hvønnfall tey ganga millum vegin og húsini
til hvønnfall gávan er til dreingin
vegna hvønnfall vegna illveður er eingin koyring
innan hvønnfall vit koma innan tríggjar mánaðir
uttan hvønnfall eg sá ongan uttan teg


- Tað er t.d. skeivt at siga: 'Gávan er til honum', tí 'honum' er hvørjumfall.

Gávan er til hansara ella til hann, og tað vil siga, at tað er hvørsfall ella hvønnfall.
 

Málteigurin

Føroyskt mál og mállæra eru til viðgerðar í sendingini Málteigurin, har Elin Henriksen er gestur. Fleiri evni verða tikin upp hvørja ferð, og lurtarar kunnu eisini senda spurningar og viðmerkingar inn til sendingina, sum eisini verða svarað og viðgjørd. Sendingin er at hoyra hvønn mánamorgun klokkan 9.05 og endursend leygardag klokkan 14.00.
Hví siga vit bólta rút, hundavakt, manga takk, "banka upp undir borðið"? Onnur evni eru: Forråelse, gentunavnið Vár og munurin á menniskja- og menniskjansligt
22-04-2024
Hvat merkir orðingin við eymk og fret, og hví siga vit soleiðis, spyr lurtari Elina Henriksen í hesari sendingini
15-04-2024
Fyrr helt mann, at babba var barnamál, meðan vaksin søgdu pápi. Hetta er ikki galdandi longur, meðan mann í Suðuroy altíð hevur sagt pabba. Øll trý eru javngóð í dag
08-04-2024
Føroyar hava fingið sína fyrstu løggildu stavsetingarorðabók. Tað merkir, at Stavsetingarorðabókin ásetur almennar, føroyskar stavsetingarreglur, og hvussu vit eiga at stava
25-03-2024
Kvennkynsorðið vreiði er til viðgerðar í dagsins sending, eftir at ein prestur segði vreiða heldur enn vreiði. Elin Henriksen, málkøn, greiðir frá, hvussu hetta hongur saman
18-03-2024
Lurtari hevur hug til at týða danska orðið hygejne til heilsufrøði, men tað er at avmarka hetta hugtakið alt, alt ov nógv, heldur Elin Henriksen, málkøn
11-03-2024
Orðasmíð lyftir tekstir upp á eitt hægri stig. Ein av okkara heilt góðu orðasmiðum er skaldið Martin Joensen og við dømum úr hansara tekstum tosa vit um skaldsligt orðasmíð
04-03-2024
Eitt orð, sum mong ivast í, er danska orðið omsorgssvigt, sum mangan verður týtt til umsorganarsvik. Tvey betri orð eru: umsorganartrot og vansorgan, sigur Elin Henriksen
26-02-2024
Forhoyr og frágreiðing eru ikki tað sama, og lógarverkið brúkar ikki sjóforhoyr. Tí eiga vit at siga sjófrágreiðing á føroyskum, sigur Elin Henriksen, málkøn
19-02-2024
Skriðulop, skalvalop, áarlop og omanlop eru ikki tað sama, men summi kunnu brúkast hvørt um annað
12-02-2024
Føroyska navnalóggávan er ung, og tí eru fleiri stavsetingar til summi nøvn. So sum Elisabeth/Elisabet og Christian/Kristian. Skalt tú brúka -th og ch- fylgja treytir við
29-01-2024
Millum ung hoyrist nýggjur málburður, har tey millum annað siga: 'Tað áhugar meg' heldur enn 'eg havi áhuga' ella 'hatta er áhugavert'
22-01-2024