Málteigurin

Tað eitur altíð hesa ferð - ongantíð hesu ferð
07-11-2022
Einki eitur hesu ferð, tað eitur altíð hesa ferð. Helst er bland komið í, tí tað eitur hesumegin, men tá er orðið skrivað í einum

Lurtari spyr, um mann sigur takk fyri hesa ferð ella hesu ferð.

- Orðið hesin bendist ongantíð 'hesu'. Tað orðið er ikki til sum einsamalt orð; bara í samanseting: hesumegin, sigur Elin Henriksen, málkøn.

Eitt annað evni í dagsins sending er spurningurin, um landið eitur Brasil ella Brasilia.

Elin Henriksen vísir til heimasíðuna hjá Málráðnum, malrad.fo.

Tí har eru nakrir orðalistar, og ein teirra eitur Lond og tjóðir. Har sæst, at landið eitur Brasil, og ein íbúgvi har er brasili ella brasiliari (men ikki brasilianari). Brasilskir miðlar skriva um høvuðsstaðin, sum eitur Brasilia.

Orðalistan á heimasíðuni hjá Málráðnum finna tit her.

 

-ll sum -dl ella -ll

-ll verður vanliga framborið -dl á føroyskum. So sum allar, ella, fella og so framvegis, men hví eitur tað so allarseinasta og ikki adlarseinasta?

Í upprunaligum orðum verður LL framborið -dl-: allar. Í nýggjari orðum er ikki óvanligt, at LL verður framborið -ll-:

Dømi:
allarseinast, billet, ballast, og í nøvnum: Palli, Malla.
[ball] og [badl] er hvør sítt, og somuleiðis [bolli] og [bodli].

 

Fyrisetingar og hvønnfall

Í dag tosa vit eisini um fyrisetingar sum stýra hvønnfalli - til dømis gjøgnum, síðan, oman og niðan.

Eingin fyriseting stýrir hvørfalli. Men tað er ymiskt, hvørjum falli tær ymsu fyrisetingarnar stýra.

 

Fyriseting   Fall Dømi
áraka hvønnfall   bilurin stendur áraka húsini
gjøgnum hvønnfall vit koyra gjøgnum vágatunnilin
hóast hvønnfall vit sóu væl at koyra, hóast mjørkan
um hvønnfall um dagin er ljóst, og um náttina er myrkt
umframt hvønnfall umframt hetta fara vit eisini at viðgera onnur føll
síðan hvønnfall vit hava ikki sæð seyðin síðan illveðrið
oman hvønnfall hon gekk oman gøtuna
niðan hvønnfall hann gekk niðan brekkuna
megin hvønnfall gentan gongur øðrumegin konuna, og hundurin gongur hinumegin gentuna
     

Hesi orðini kunnu ongantíð stýra hvørjumfalli.

Tað er t.d. skeivt at siga 'umframt teimum', tí tað eitur 'umframt tey', sigur Elin Henriksen, málkøn.

Hon greiðir frá, at fyrr í tíðini vóru nakrar fyrisetingar, sum stýra hvørsfalli, men nú á døgum verða tær einamest brúktar í føstum orðingum, so sum:

Fyriseting Fall Dømi
millum hvørsfall         millum skins og hold, húsanna millum
til  hvørsfall koma til lands, reka til havs
vegna hvørsfall 'av tí at' kann verða sagt sum 'vegna tess'
innan hvørsfall her er fjálgt innan veggja
uttan hvørsfall børnini spæla uttan dura, seyðurin gongur uttan garðs


Í vanligum talumáli eru hesar fyrisetingar farnar at stýra hvønnfalli, og tær kunnu ikki stýra hvørjumfalli. 

Fyriseting Fall Dømi
millum hvønnfall tey ganga millum vegin og húsini
til hvønnfall gávan er til dreingin
vegna hvønnfall vegna illveður er eingin koyring
innan hvønnfall vit koma innan tríggjar mánaðir
uttan hvønnfall eg sá ongan uttan teg


- Tað er t.d. skeivt at siga: 'Gávan er til honum', tí 'honum' er hvørjumfall.

Gávan er til hansara ella til hann, og tað vil siga, at tað er hvørsfall ella hvønnfall.
 

Málteigurin

Føroyskt mál og mállæra eru til viðgerðar í sendingini Málteigurin, har Elin Henriksen er gestur. Fleiri evni verða tikin upp hvørja ferð, og lurtarar kunnu eisini senda spurningar og viðmerkingar inn til sendingina, sum eisini verða svarað og viðgjørd. Sendingin er at hoyra hvønn mánamorgun klokkan 9.05 og endursend leygardag klokkan 14.00.
Hóast 'tá' líkist nógv 'tá ið' og verður brúkt oftari og meira enn 'tá ið', so er munur á hesum. Vit eiga at skilja ímillum 'tá' og 'tá ið', sigur Elin Henriksen, málkøn
11-12-2023
Tað er munur á at leggja hond á og hondina á. Tað fyrra merkir harðskapur uttan so at tilskilað verður, hvørs hond talan er um. Til dømis prestsins hond
04-12-2023
Eitt av evnunum í dagsins sending er, hví tað eitur hálvhosur. Hoyrið Elina Henriksen greiða frá áhugaverdu søguni um hálvhosur
29-11-2023
Lurtari spyr, um orðið flóvur er føroyskt ella ikki, og hvussu tað stavast, um so er
20-11-2023
Á føroyskum eru nógv starvs- og útbúgvingarheiti kallkyn, og tað noyðast vit at góðtaka, heldur Elin Henriksen, málkøn
13-11-2023
At framleiða verður meira og meira brúkt, meðan onnur vanlig orð verða skúgvað til viks, heldur lurtari
06-11-2023
Vit eru farin at skriva -u har, sum -i eigur at vera. Dømi sum enduliga, náttuna og hurðuna vísa eina ovurnýtslu av -u
31-10-2023
Tað er stórur merkingarmunur, tá ið tosað verður um eitt lið, sum hevur tapt fyri einum liði ella tapt fyri eitt lið. Her sæst væl, hvussu nógv røtt bending hevur at siga
23-10-2023
Tað er vorðið vanligari at siga hækkar og lækkar enn fyrr. Ivast tú, sig so heldur veksur og minkar enn hækkar og lækkar, sigur Elin Henriksen, málkøn
16-10-2023
Í orðum sum tøkulag og tøkugjald kemur orðið, tøku-, av orðinum taka. Sagnorðið verður gjørt um til eitt navnorð og sett saman við øðrum
09-10-2023
Í gomlum døgum stýrdu fyrisetingarnar millum, til, vegna, innan, uttan hvørsfalli, men í dag stýra tær eisini hvønnfalli - tó ongantíð hvørjumfalli
02-10-2023
Á føroyskum eitur einki voksin ella voksið, tá ið vit tosa um vøkstur. Børnini eru vaksin síðan seinast, og talið er vaksið, staðfestir Elini Henriksen
25-09-2023