- Tíðindi, mentan og ítróttur
Málteigurin
Lurtari spyr, um mann sigur takk fyri hesa ferð ella hesu ferð.
- Orðið hesin bendist ongantíð 'hesu'. Tað orðið er ikki til sum einsamalt orð; bara í samanseting: hesumegin, sigur Elin Henriksen, málkøn.
Eitt annað evni í dagsins sending er spurningurin, um landið eitur Brasil ella Brasilia.
Elin Henriksen vísir til heimasíðuna hjá Málráðnum, malrad.fo.
Tí har eru nakrir orðalistar, og ein teirra eitur Lond og tjóðir. Har sæst, at landið eitur Brasil, og ein íbúgvi har er brasili ella brasiliari (men ikki brasilianari). Brasilskir miðlar skriva um høvuðsstaðin, sum eitur Brasilia.
Orðalistan á heimasíðuni hjá Málráðnum finna tit her.
-ll sum -dl ella -ll
-ll verður vanliga framborið -dl á føroyskum. So sum allar, ella, fella og so framvegis, men hví eitur tað so allarseinasta og ikki adlarseinasta?
Í upprunaligum orðum verður LL framborið -dl-: allar. Í nýggjari orðum er ikki óvanligt, at LL verður framborið -ll-:
Dømi:
allarseinast, billet, ballast, og í nøvnum: Palli, Malla.
[ball] og [badl] er hvør sítt, og somuleiðis [bolli] og [bodli].
Fyrisetingar og hvønnfall
Í dag tosa vit eisini um fyrisetingar sum stýra hvønnfalli - til dømis gjøgnum, síðan, oman og niðan.
Eingin fyriseting stýrir hvørfalli. Men tað er ymiskt, hvørjum falli tær ymsu fyrisetingarnar stýra.
Fyriseting | Fall | Dømi |
áraka | hvønnfall | bilurin stendur áraka húsini |
gjøgnum | hvønnfall | vit koyra gjøgnum vágatunnilin |
hóast | hvønnfall | vit sóu væl at koyra, hóast mjørkan |
um | hvønnfall | um dagin er ljóst, og um náttina er myrkt |
umframt | hvønnfall | umframt hetta fara vit eisini at viðgera onnur føll |
síðan | hvønnfall | vit hava ikki sæð seyðin síðan illveðrið |
oman | hvønnfall | hon gekk oman gøtuna |
niðan | hvønnfall | hann gekk niðan brekkuna |
megin | hvønnfall | gentan gongur øðrumegin konuna, og hundurin gongur hinumegin gentuna |
Hesi orðini kunnu ongantíð stýra hvørjumfalli.
Tað er t.d. skeivt at siga 'umframt teimum', tí tað eitur 'umframt tey', sigur Elin Henriksen, málkøn.
Hon greiðir frá, at fyrr í tíðini vóru nakrar fyrisetingar, sum stýra hvørsfalli, men nú á døgum verða tær einamest brúktar í føstum orðingum, so sum:
Fyriseting | Fall | Dømi |
millum | hvørsfall | millum skins og hold, húsanna millum |
til | hvørsfall | koma til lands, reka til havs |
vegna | hvørsfall | 'av tí at' kann verða sagt sum 'vegna tess' |
innan | hvørsfall | her er fjálgt innan veggja |
uttan | hvørsfall | børnini spæla uttan dura, seyðurin gongur uttan garðs |
Í vanligum talumáli eru hesar fyrisetingar farnar at stýra hvønnfalli, og tær kunnu ikki stýra hvørjumfalli.
Fyriseting | Fall | Dømi |
millum | hvønnfall | tey ganga millum vegin og húsini |
til | hvønnfall | gávan er til dreingin |
vegna | hvønnfall | vegna illveður er eingin koyring |
innan | hvønnfall | vit koma innan tríggjar mánaðir |
uttan | hvønnfall | eg sá ongan uttan teg |
- Tað er t.d. skeivt at siga: 'Gávan er til honum', tí 'honum' er hvørjumfall.
Gávan er til hansara ella til hann, og tað vil siga, at tað er hvørsfall ella hvønnfall.