Málteigurin

Hvør ella hvat er støðan?
08-05-2023
Tað er sera ymiskt, um fólk siga, hvat ella hvør er støðan, munurin og trupulleikin. Svarið er torskilt, tí tað er munur á spurnarfornøvnum og spurnarhjáorðum

Tá ið spurt verður eftir støðuni í einum dysti, hoyra vit hvørt um annað fólk spyrja: Hvat er støðan, ella hvør er støðan.

Hetta argar lurtara, sum hevur sent okkum hesi dømi um hetta fyribrigdið: 

  • Hvat fyri ein kjóla var hon í, heldur enn hvørjum kjóla var hon í.
  • Mánakvøldið bar av, tá ið ítróttarverturin segði frá støðuni í leikinum millum HB og B36. Hon spurdi tá, hvat er støðan í kampinum? Skuldi hon ikki heldur spurt: hvør er støðan í kampinum?

Dømi úr øðrum sendingum:

  • Hvat er kappingin?
  • Hvat er trupulleikin? Ísambandi við samrøðu um fólkatalið í Kollafirði.
  • Vita ikki hvat bein tey skulu standa á.

Tað sýnist, sum orðið, hvat, verður nýtt meiri í ymsum sambondum, og eg fari at spyrja á nýføroyskum:

Hvat er hetta fyri nakað?

- Hetta er ikki altíð so lætt at halda skil á, men vit kunnu royna. Vit kunnu brúka spurnarfornøvn at spyrja við, og tá bendast tey í kyni og falli, eins og onnur fornøvn, greiðir Elin Henriksen, málkøn, frá.

Hygg at talvuni niðanfyri:  

Spurnarfornavn Kallkyn Kvennkyn Hvørkikyn
Eintal - hvørfall Hvør er hasin maðurin? Hvør er handa konan? Hvat dýr er hatta?
Hvønnfall Hvønn mann sást tú? Hvørja konu sást tú? Hvat dýr sást tú?
Hvørjumfall Hvørjum manni møtti tú? Hvørjari konu møtti tú? Hvørjum dýri møtti tú?
Fleirtal - hvørfall Hvørjir menn eru hetta? Hvørjar konur eru hetta?

Hvørji dýr eru hetta?

Hvønnfall Hvørjar menn sást tú? Hvørjar konur sást tú? Hvørji dýr sást tú?
Hvørjumfall Hvørjum monnum møtti tú? Hvørjum konum møtti tú? Hvørjum dýrum møtti tú?


Vit kunnu eisini brúka tað, sum eitur spurnarhjáorð at spyrja við, og tey orðini verða ikki bend, t.d.: Hvat, hvar, hvussu, hví.

Tað eru ongar beinleiðis reglur fyri, nær vit nýta hvat slag av orðum, spurnarfornavnið, sum verður bent, ella spurnarhjáorðið, sum ikki verður bent. Onkuntíð kunnu bæði brúkast. 

Dømi: 

  • Hvat er støðan í dystinum? ella Hvør er støðan í dystinum? (kvennkyn)
  • Hvat er trupulleikin? ella: Hvør er trupulleikin? (kallkyn)

Í setningum av hesum slag var tað vanligari fyrr at spyrja 'hvat', men 'hvør' hevur so við og við trokað 'hvat' burtur. Tað kann kanska fatast sum eitt slag av 'hyperkorrektión' bara at vilja loyva spurnarorðinum 'hvør' og ikki 'hvat' í slíkum førum.

Í øðrum dømum er einki at ivast í, tí at vit benda spurnarfornavnið: Hvørjum kjóla var hon í?

Viðhvørt er ymisk merking, alt eftir, um vit spyrja hvør ella hvat.

Dømi:

  • Hvør er handan konan? So verður svarið: hon er mamma Sáru, ella hon er kona Mikkjal, ella hon er tann, sum býr við síðuna av hjá okkum.
  • Hvat er handa konan? So kann svarið t.d. vera, at hon er frisørur, at hon er røsk ella at hon er smart ílatin.

 

Samdøgur og syftar súður

Vit greiða eisini frá, um munur á orðunum samdøgur og døgn, og hvaðani orðatakið, enn eru allar súður ikki syftar, stavar.

Málteigurin

Føroyskt mál og mállæra eru til viðgerðar í sendingini Málteigurin, har Elin Henriksen er gestur. Fleiri evni verða tikin upp hvørja ferð, og lurtarar kunnu eisini senda spurningar og viðmerkingar inn til sendingina, sum eisini verða svarað og viðgjørd. Sendingin er at hoyra hvønn mánamorgun klokkan 9.05 og endursend leygardag klokkan 14.00.
Føroyar hava fingið sína fyrstu løggildu stavsetingarorðabók. Tað merkir, at Stavsetingarorðabókin ásetur almennar, føroyskar stavsetingarreglur, og hvussu vit eiga at stava
25-03-2024
Kvennkynsorðið vreiði er til viðgerðar í dagsins sending, eftir at ein prestur segði vreiða heldur enn vreiði. Elin Henriksen, málkøn, greiðir frá, hvussu hetta hongur saman
18-03-2024
Lurtari hevur hug til at týða danska orðið hygejne til heilsufrøði, men tað er at avmarka hetta hugtakið alt, alt ov nógv, heldur Elin Henriksen, málkøn
11-03-2024
Orðasmíð lyftir tekstir upp á eitt hægri stig. Ein av okkara heilt góðu orðasmiðum er skaldið Martin Joensen og við dømum úr hansara tekstum tosa vit um skaldsligt orðasmíð
04-03-2024
Eitt orð, sum mong ivast í, er danska orðið omsorgssvigt, sum mangan verður týtt til umsorganarsvik. Tvey betri orð eru: umsorganartrot og vansorgan, sigur Elin Henriksen
26-02-2024
Forhoyr og frágreiðing eru ikki tað sama, og lógarverkið brúkar ikki sjóforhoyr. Tí eiga vit at siga sjófrágreiðing á føroyskum, sigur Elin Henriksen, málkøn
19-02-2024
Skriðulop, skalvalop, áarlop og omanlop eru ikki tað sama, men summi kunnu brúkast hvørt um annað
12-02-2024
Føroyska navnalóggávan er ung, og tí eru fleiri stavsetingar til summi nøvn. So sum Elisabeth/Elisabet og Christian/Kristian. Skalt tú brúka -th og ch- fylgja treytir við
29-01-2024
Millum ung hoyrist nýggjur málburður, har tey millum annað siga: 'Tað áhugar meg' heldur enn 'eg havi áhuga' ella 'hatta er áhugavert'
22-01-2024
Nýggi kongurin eitur Fríðrikur 10. akkurát sum abbin æt Fríðrikur 9., og tí er tað ikki nýtt, at kongur verður róptur Fríðrikur á føroyskum
15-01-2024
Fyrr var púra vanligt at brúka orðið, bein ella beint, um nakað, sum er rætt. Til dømis var vanligt at siga: bein klokka er 11.07
08-01-2024
Ársins orð er vitlíki, og framburðurin kann vera við bæði longum og stuttum i: [vi:t] og [vɪt]. Nýggjaru orðini tykjast at leggja seg eftir longra framburðinum
18-12-2023