Málteigurin

'Rileysjon og rileyda'
19-09-2019
Tá fremmandaorð verða framborin á enskum, fáa serliga sjálvljóðini heilt annan framburð. A verður til ey, e verður til i og i verður til ei

Hvat hendir, um føroyingar fara at frambera fremmandaorð á enskum? Tann spurningurin er til viðgerðar í fyrsta Málteiginum í hesari vetrarskránni í útvarpinum. 

Hóast vit í Føroyum eru røsk at nýta føroysk orð, bæði gomul og nýggj, so slepst ikki undan, at vit eisini brúka fremmandaorð. Hesi fremmandaorð stava ofta úr grikskum ella latíni og eru komin henda vegin umvegis fyrst týskt og síðan danskt.

Við hesum málum er tað soleiðis, at tey føroysku sjálvljóðini líkjast nógv t.d. týskum og lutvíst donskum. So vit kunnu stava fremmandaorðini nakað á sama hátt og so frambera tey soleiðis, sum tey verða stavað - ella øvut, stava tey soleiðis, sum tey verða framborin.

Enskt skapar avbjóðingar
Men tá ið hesi fremmandaorðini verða flutt yvir í enskt, fáa serliga sjálvljóðini heilt annan framburð. Langt I verður til /ai/, langt A verður til /ey/, U verður ofta til /jú/, E verður til /i/, sigur Elin Henriksen, málkøn.

Fyrr lærdu føroyingar fremmandaorð gjøgnum eyguni, og vit frambera tey soleiðis, sum tey verða skrivað. Nú á døgum verða fremmandorð ofta lærd umvegis munnligt enskt, og so fáa tey enskan framburð, sum er heilt øðrvísi.

Dømi: rela'tión og at rela'tera
Vit frambera orðini soleiðis, sum tey verða stavað. Men alt oftari hoyrast fólk nýta enskan framburð, har tey siga /ri'leysjon/ og at /ri'leyda/. Sagnorðið bent: /ri'leydaðu/ í staðin fyri /rela'teraðu/. Men so er ikki longur samsvar millum stavseting og ljóð.

Tøkuorð fáa føroyska stavseting
Ensk tøkuorð, sum koma inn í føroyskt, fáa vanliga føroyska stavseting. Tvey gomul, kend dømi eru trolari, en. trawler, og leytari, en. ladder.

Tað vil siga, at skulu vit á føroyskum broyta framburðin frá tí ljóðnæra: rela'tión og rela'tera, til enskan framburð: ri'leysjon og ri'leyda, so mugu vit eisini broyta stavseting, greiðir Elin Henriksen frá. 

Málteigurin

Føroyskt mál og mállæra eru til viðgerðar í sendingini Málteigurin, har Elin Henriksen er gestur. Fleiri evni verða tikin upp hvørja ferð, og lurtarar kunnu eisini senda spurningar og viðmerkingar inn til sendingina, sum eisini verða svarað og viðgjørd. Sendingin er at hoyra hvønn mánamorgun klokkan 9.05 og endursend leygardag klokkan 14.00.
Tað er vorðið vanligari at siga hækkar og lækkar enn fyrr. Ivast tú, sig so heldur veksur og minkar enn hækkar og lækkar, sigur Elin Henriksen, málkøn
16-10-2023
Í orðum sum tøkulag og tøkugjald kemur orðið, tøku-, av orðinum taka. Sagnorðið verður gjørt um til eitt navnorð og sett saman við øðrum
09-10-2023
Í gomlum døgum stýrdu fyrisetingarnar millum, til, vegna, innan, uttan hvørsfalli, men í dag stýra tær eisini hvønnfalli - tó ongantíð hvørjumfalli
02-10-2023
Á føroyskum eitur einki voksin ella voksið, tá ið vit tosa um vøkstur. Børnini eru vaksin síðan seinast, og talið er vaksið, staðfestir Elini Henriksen
25-09-2023
Tað er ymiskt, hvørjum føllum ymisk sagnorð stýra. Uttan at hugsa okkum um siga vit at vaska bilin, men vaska barninum. Hví er tað so? Elin Henriksen greinar sagnorð og føll
18-09-2023
Orðini sjálv/ur og einsamøll/mallur verða ofta blandað. Ert tú sjálv inni, ella ert tú einsamøll inni? Elin Henriksen, málkøn, greinar munin
11-09-2023
Tá ið vit vísa tolsemi, eru vit rúmlig og góðtakandi, meðan tol merkir at vera tolin. Hesi bæði, tol og tolsemi, verða ofta blandað
04-09-2023
Ynskisháttur verður so at siga bert brúktur í føstum orðasambondum, og tí er næstan altíð talan um boðshátt, sum hevur ð í fleirtali. Latið bara vera við at hugsa um ynskishát
26-06-2023
Fyrr hóskaði myndin av pisu sera væl til føroyskar studentar, tí tey ungu vóru klár at fara á flog úr reiðrinum til Danmarkar at lesa víðari. Myndin er øðrvísi í dag
19-06-2023
At vakna upp og steingja upp eru dømi um danismur, tí á føroyskum siga vit vanliga, at vit vakna, og vit steingja. Einki upp verður lagt afturat
12-06-2023
Størsti parturin av sendingini er um danismur. Orðingar sum "hetta skal síggjast í ljósinum av", "Føroyar eru komnar í ringt ljós" og aðrar eru til viðgerðar
05-06-2023
At vera borin halakukk er vanlig orðing á føroyskum. Vit tosa um upprunan til orðið
22-05-2023