Forsprákarar fyri at selja veiðirættindi á uppboðssølu siga, at ein marknaðargrundað skipan í longdini hevði gjørt vinnuna meira gjøgnumskygda, effektiva og at landið hevði fingið rættan prís fyri tilfeingið, sum fólkið sambært lóg eigur.

Men hóast uppboðssølan tykist skilagóð á pappírinum, so er ein full og frí uppboðssøla Terra Incognita - eitt ókent øki - í fiskivinnuhøpi.

Mótstøðufólk siga, at frí uppboðssøla hevði elvt til ótryggleika í vinnuni, verri fíggingarsømdir frá peningastovnum, og at hon hevði gjørt seg inn á tey, sum hava ein søguligan rætt at fiska.

---

Hóast uppboðssølur í almennari fatan ofta verða settar í samband við list og antikkvørur, so er tað minst líka vanligt at selja minni spennandi vørur: handilsvørur, ráevni, bústaðir, brúktar vørur og mangt annað á uppboði. Og hetta ber eisini til, hóast fólk ikki eru í sama rúmi. Tak til dømis Facebook bólkin Rótikassin 24/7, har fleiri enn 30.000 føroyingar dagliga selja vørur til hægstbjóðandi á netinum.

Hugskotið um at selja fiskirættindi á uppboðssølu sá dagsins ljós í várfrágreiðingini hjá Búskaparráðnum í ár 2000.

Búskaparráðið setti spurning við, um tað er rímiligt, at veiðirættindi, ið landið hevur latið reiðaríum ókeypis, verða seld víðari til onnur reiðarí við stórum vinningi. Tann umsetiligheit, sum ger tað møguligt hjá reiðaríum at selja veiðirættindi millum sín, átti, við øðrum orðum, at komið upprunaliga eigaranum av tilfeinginum - Føroya fólki - til góðar.

Men hvør prísur er so tann rímiligi hjá Føroya fólki at krevja fyri tilfeingið? Rætti prísurin, segði búskaparráðið, kundi finnast við eini uppboðssølu, tí tá er tað marknaðurin sjálvur, sum ger av, hvat hann hevur hug at gjalda.

Ásetir landið ein prís, kann tað vera, at hann er órímiliga høgur, og at vinnan tí einki fær burturúr, ella at prísurin er so lágur, at eigarin, Føroya fólk, fær ov lítið burturúr. Virðið, sum veiðirættindi hava á eini uppboðssølu, endurspegla tað virði, sum fiskurin hevur hjá einum reiðaríi, men er heldur ikki so høgt, at tað skalar lønsemi í vinnuni.

Tvørturímóti kann uppboðssølan betra um lønsemið, vildi búskaparráðið vera við. Kappingin við aðrar aktørar á einum fríum marknaði, har øll hava atgongd, hevði havt við sær størri trýst at vera effektivur. Í eini kappingarstøðu kann eingin hvíla á lavrberjabløðunum. Í longdini høvdu úrslita-LÍTIL reiðarí verið soldað frá, tey úrslita-GÓÐU høvdu verið eftir, og lønsemið í vinnuni hevði soleiðis blivið betri.

Sambært heitastu forsprákarunum fyri uppboðssølu hevði fría atgongdin til vinnuna havt við sær, at førleikin var størsta avbjóðingin fyri at sleppa fram at tilfeinginum. Undir verandi skipan er tað fyrisitingarliga metingin í fiskimálaráðnum, sum fyrst og fremst er ein kleppur fyri nýggjar aktørar.

Ein fríari atgongd hevði eisini verið ein forðing fyri, at veiðirættindini verða savnað á færri hondum, og harvið, at vinnan fær politiskt vald. Her hevði tó uttan iva verið neyðugt við sonevndum antitrust-avmarkingum ella hámarki fyri, hvussu nógv rættindi eitt einstakt reiðarí hevur loyvi at hava.

Men ein uppboðssøla er ikki uttan ivamál. Fría kappingin, sum uppboðssølan á pappírinum skal veita, kann ávirkast av fleiri viðurskiftum:

Ov strangar antitrust-avmarkingar kunnu gera, at kappingin verður skerd, tí ávís reiðarí longu eru so stór, at tey ikki fáa loyvi at bjóða. Í hesum førinum kann talan vera um nøkur av teimum reiðaríum, sum eru mest effektiv, og tað kann ávirka yvirskipaða lønsemið í vinnuni. Tí ber illa til at tosa um uppboðssølu uttan eisini at tosa um, hvussu nógva miðsavnan av veiðirættindum, politiska skipanin kann liva við. Ov veik regulering kann hinvegin hava við sær, at sterkastu reiðararnir eru so sterkir, at teir kunnu yvirbjóða teir smáu, sum royna at koma inn í vinnuna.

Møguleikarnir fyri at fáa fígging til skip kunnu eisini avmarka kappingina. Tað ber tó til at leggja upp fyri hesum við at lata reiðarar við leigaðum skipum fáa atgongd til uppboðssøluna.

Eisini er neyðugt at gera av, hvussu leingi rættindini skulu vara, sum verða bjóðað út. Veiðirættindi, sum eru galdandi nógv ár, elva til tryggari karmar hjá vinnuni, og harvið størri íløguvirksemi. Hinvegin kunnu styttri veiðirættindi skapa ein meira dynamiskan marknað og betri atgongd hjá nýggjum reiðaríum.

Spurningur verður eisini settur við støðufesti í eini møguligari uppboðssøluskipan, um vinnan ikki tekur undir við skipanini. Í tí føri ber tó til at spyrja, um vinnan ikki hevur fingið so nógv vald, at hon gíslatekur politisku skipanina.

Í ringasta føri kann ein uppboðssøla elva til avtalað spæl, har reiðarar leggja saman ráð fyri at trýsta prísin niður. Hetta er ein vandi í øllum vinnum, og kann steðgast við skilvísari regulering. Ein loynilig uppboðssøla, har bjóðarar bara bjóða einaferð, og har øll boðini verða almannakunngjørd í senn, kann forða fyri tílíkari samansvørjing.

Og til seinast kunnu vit nevna søguligu ella kensluligu grundgevingina ímóti uppboðssølu: Hendan er, at tey, sum hava stríðst og strevast í vinnuni í bæði góðum og ringum tíðum í nógv ár, hava ein søguligan rætt til tilfeingið, og at ein frí atgongd til fiskivinnuna við uppboðssølu tí er ein háðan móti harða arbeiðnum, sum hesi fyrr hava gjørt.

---

Mótstøðufólk hava ofta nevnt, at umfatandi uppboðssøla hevði verið ein stór broyting fyri vinnuna. Sambært nýskipanarnevndini er einki annað land í heiminum, sum lutar øll síni rættindi út gjøgnum uppboðssølu og tí er torført at meta um avleiðingarnar av eini umfatandi umlegging.

Royndirnar av at selja fiskirættindi á uppboði eru avmarkaðar. Í Føroyum var hetta roynt á sumri í 2011. Tá var uppboðssølan væleydnað frá einum búskaparligum sjónarhorni, hóast stór misnøgd var við onnur viðurskifti. Í 2016 var eisini ein royndaruppboðssøla. Kappingin var avmarkað, og tí er spurningurin, um hendan kann brúkast sum fordømi fyri eina meira umfatandi uppboðssølu.

Royndir hava eisini verið við uppboðssølu í Kili, Estlandi og Russlandi, men her hevur eisini verið talan um avmarkaðar uppboðssølur í stutta tíð. Ofta eru eisini fleiri broytingar gjørdar samstundis sum uppboðssølan varð sett í gildi, og tí er ikki vist, hvørja ávirkan sjálv uppboðssølan hevur havt á vinnuna. Harumframt hevur politiska umhvørvið verið óstøðugt í hesum londunum, og hetta kann eisini geva eina kámari mynd av uppboðssøluavleiðingum. Í onkrum føri hevur reguleringin als ikki verið nøktandi, sum eisini ger tað torført at eftirmeta.

Tær eygleiðingar, sum kunnu gerast av fyrrverandi royndum, bæði í Føroyum og aðrastaðni, skulu sostatt gerast við fyrivarni. Tað eru nógvar haldgóðar búskaparligar grundgevingar fyri einari uppboðssølu. Marknaðartreytirnar sum uppboðssølur yvirhøvur virka undir, kunnu bera so í bandi, at prísurin, sum landið tekur fyri fiskatilfeingið er á einum rímiligum og rættvísum støði. Men skal ein uppboðssøla eydnast, er neyðugt at ávís onnur viðurskifti eru í lagi. Undirtøka má í onkran mun vera í vinnuni fyri skipanini, um hon skal halda í longdini. Ein illa regulerað uppboðssøla kann í ringasta føri misbrúkast, og tí mugu forðingar eisini setast fyri avtalaðum spæli millum reiðarar. Antitrust avmarkingar kunnu ikki vera ov høgar - ei heldur ov lágar, tí so skeikla tær kappingina. Gildistíðin á veiðirættindunum má eisini stillast á einum hóskandi støði soleiðis at fyrimunirnir við marknaðarkreftunum kunnu koma til sín rætt, uttan at tær taka burtur íløguhugin hjá reiðaríunum.

---

Núverandi samgonguflokkar fóru á val í 2015 fyri at seta eina marknaðargrundaðað skipan - tað vil siga eina uppboðssølu - í gildi fyri føroysku fiskivinnuna. Hetta hava teir eisini nevnt í samgonguskjalinum. Teir hava tó drigið eitt sindur í land, tí nú skjýtur samgongan upp eina lutvísa uppboðssølu, har tað, sum er undir miðalfiskiskapinum seinastu 10 árini ikki skal bjóðast út. Uppskotið er semjusøkjandi, og roynir at tekkjast bæði verandi reiðarum og uppboðssølutalsmonnum.

Men nakrir samgongupolitikarar tykjast yvirhøvur skeptiskir um uppboðssøluhugskotið. Tað sama kann sigast um Sambandsflokkin, sum er besta boði hjá samgonguni at fáa eina breiða semju í løgtinginum. Argasta mótstøðan móti uppboðssølu kemur úr Fólkaflokkinum, sum leggur dýran við, at fær flokkurin sín vilja fer ikki ein stertur um eina uppboðssølu í framtíðini.

Eins og uppboðssøla hevur verið nógv mest umstrídda evnið í fiskivinnukjakinum seinastu mongu árini - so verður hetta ivaleyst eisini høvuðsevnið í løgtingsviðgerðini komandi tíðina.