Málteigurin

Ólavsøka við lítlum og einum s
23-07-2020
Hóast hon er tjóðarhátíð og eitur eftir Ólavi, so skrivast ólavsøka við lítlum og við einum s. Upprunaliga æt hon ólavsvøka

Tá ólavsøka nærkast, stingur ivi seg ofta upp, um ólavsøka skal skrivast við stórum, og um hon skal hava tvey s. Men tað rætta er hvørki av hesum.

Um ikki ólavsøka er fyrsta orðið í einum setningi, verður hon skrivað við lítlum, og hon hevur bara eitt s.

- Orsøkin til eina s'ið er at finna í upprunanum, greiðir Elin Henriksen, málkøn, frá.

Upprunin til orðið er ólavs-vøka, sum var ein vøkunátt. Í katólskari tíð var vanligt, at halgimenni høvdu sín egna minnisdag, og at náttin undan einum slíkum degi var hildin sum vøkunátt, har fólk sótu uppi alla náttina. Dagurin til minnis um Ólava Heilaga var deyðadagur hansara, 29. juli, og náttina fyri var ólavs-vøka.

Í framburði er v'ið dottið burtur, so tað er blivið til ólavsøka. Tað sama er hent við t.d. jóansøku og syftunsøku. S'ið er upprunaliga hvørsfall av navninum: Ólavs, Jóans, Syftuns, men vit eru farin at fata tað sum part av seinna liði og hava fingið orðið søka, brúkt í føstum orðingum sum t.d. 'millum søkurnar': tíðin millum jóansøku og ólavsøku ella jóansøku og syftunsøku.

So er spurningurin, hví 'søkurnar' verða skrivaðar við lítlum.

Tað er reglan og heilt vanligt hjá okkum, at nøvn á mánaðum, vikudøgum, hátíðum og hátíðardøgum verða skrivað við lítlum: juli (hóast mánaðurin hevur navn eftir Juliusi), hósdagur (eftir Þór), jól, páskir, flaggdagur - og so eisini ólavsøka, jóansøka, pátriksmessa, tollaksmessa og aðrir dagir, sum eru nevndir eftir sernavni.

Tí ella ta

Eitt annað evni í dagsins sending snýr seg um, at kenniorðið, tí, tekur yvir, meðan ta uttan ð dettur burtur. Fólk siga tí gentuna, tí taskuna og tí lampuna heldur enn ta gentuna, ta taskuna og ta lampuna. Munurin er hvønn- og hvørjumfall.

- Sigur tú, eg fór avstað við tí taskuni, er í lagi at siga tí, men sigur tú, eg vil hava tí taskuna er tað skeivt, sigur Elin Henriksen.

Tummilsreglan er, at endar navnorðið við i, skal kenniorðið, tí, brúkast, og endar navnorðið við a, skalt tú brúka ta.
 

Málteigurin

Føroyskt mál og mállæra eru til viðgerðar í sendingini Málteigurin, har Elin Henriksen er gestur. Fleiri evni verða tikin upp hvørja ferð, og lurtarar kunnu eisini senda spurningar og viðmerkingar inn til sendingina, sum eisini verða svarað og viðgjørd. Sendingin er at hoyra hvønn mánamorgun klokkan 9.05 og endursend leygardag klokkan 14.00.
Um føroyskum máli skal vera lív lagað, ræður fyrst og fremst um at vera góður við tað. Elin Henriksen og Solby Christiansdóttir taka samanum í seinasta Málteiginum
29-04-2024
Hví siga vit bólta rút, hundavakt, manga takk, "banka upp undir borðið"? Onnur evni eru: Forråelse, gentunavnið Vár og munurin á menniskja- og menniskjansligt
22-04-2024
Hvat merkir orðingin við eymk og fret, og hví siga vit soleiðis, spyr lurtari Elina Henriksen í hesari sendingini
15-04-2024
Fyrr helt mann, at babba var barnamál, meðan vaksin søgdu pápi. Hetta er ikki galdandi longur, meðan mann í Suðuroy altíð hevur sagt pabba. Øll trý eru javngóð í dag
08-04-2024
Føroyar hava fingið sína fyrstu løggildu stavsetingarorðabók. Tað merkir, at Stavsetingarorðabókin ásetur almennar, føroyskar stavsetingarreglur, og hvussu vit eiga at stava
25-03-2024
Kvennkynsorðið vreiði er til viðgerðar í dagsins sending, eftir at ein prestur segði vreiða heldur enn vreiði. Elin Henriksen, málkøn, greiðir frá, hvussu hetta hongur saman
18-03-2024
Lurtari hevur hug til at týða danska orðið hygejne til heilsufrøði, men tað er at avmarka hetta hugtakið alt, alt ov nógv, heldur Elin Henriksen, málkøn
11-03-2024
Orðasmíð lyftir tekstir upp á eitt hægri stig. Ein av okkara heilt góðu orðasmiðum er skaldið Martin Joensen og við dømum úr hansara tekstum tosa vit um skaldsligt orðasmíð
04-03-2024
Eitt orð, sum mong ivast í, er danska orðið omsorgssvigt, sum mangan verður týtt til umsorganarsvik. Tvey betri orð eru: umsorganartrot og vansorgan, sigur Elin Henriksen
26-02-2024
Forhoyr og frágreiðing eru ikki tað sama, og lógarverkið brúkar ikki sjóforhoyr. Tí eiga vit at siga sjófrágreiðing á føroyskum, sigur Elin Henriksen, málkøn
19-02-2024
Skriðulop, skalvalop, áarlop og omanlop eru ikki tað sama, men summi kunnu brúkast hvørt um annað
12-02-2024
Føroyska navnalóggávan er ung, og tí eru fleiri stavsetingar til summi nøvn. So sum Elisabeth/Elisabet og Christian/Kristian. Skalt tú brúka -th og ch- fylgja treytir við
29-01-2024