Málteigurin

Tríggjar fyrisetingar, sum taka bæði hvønn- og hvørjumfall
21-11-2022
Á, undir og yvir eru tríggjar av sjey fyrisetingum, sum kunnu taka bæði hvønn- og hvørjumfall. Og so er spurningurin, nær er tað hvat? Elin Henriksen, málkøn, greiðir frá

Summar fyrisetingar stýra annaðhvørt hvønn- ella hvørjumfalli, og summar stýra báðum. Í sendingini hesa ferð tosa vit um tríggjar av teimum sjey, sum stýra báðum. 

Tær eru á, undir og yvir. 

Hesar tríggjar fyrisetingarnar siga okkurt um stað: hvagar og hvar. Nú á døgum verður ofta sagt hvar í báðum førum, men har er munur á: hvagar fert tú, og hvar ert tú.

Tá ið vit kunnu siga hvagar, so er talan um onkra broytta støðu, broyting, flyting:

Á

  • Hvagar fert tú? Eg fari umborð á bátin. Hvønnfall bátin, tú flytur teg, broytt støða.
  • Hvar ert tú? Eg eri umborð á bátinum. Hvørjumfall bátinum,tú ert á sama stað, støðan er óbroytt.
  • Nøkur dømi aftrat: tú setur teg á stólin - hvønnfall, tú situr á stólinum - hvørjumfall. Tú fert út á vegin - hvønnfall, tú gongur á vegnum - hvørjumfall.

UNDIR

  • Hvagar fert tú? Eg leggi meg undir dýnuna (hvønnfall, flyting, broyting). Hvar ert tú? Eg liggi undir dýnuni(hvørjumfall, flyting, broyting).
  • Tú setur stólin inn undir borðið (hvønnfall), og stólurin stendur undir borðinum (hvørjumfall). Tá ið tú byggir, leggur tú hitarør undir gólvið (hvønnfall), og rørini liggja so undir gólvinum (hvørjumfall).

YVIR

  • Tá ið tú fert at mála, hvagar leggur tú so plast? Eg leggi plast oman yvir møblarnar (broyting, flyting, hvønnfall). Plastið liggur oman yvir møblunum (hvørjumfall, óbroytt støða).
  • Tú kanst fara í troyggju uttan yvir skjúrtuna (hvønnfall, broyting), og so ert tú í troyggju uttan yvir skjúrtuni (hvørjumfall, óbroytt støða).
     

Trø tendra ikki seg sjálvi

Í nøkur ár hava vit hoyrt í lýsingum, at jólatræið tendrar, og nú hoyra vit eisini javnan, at tunnilin steingir. Men er hetta røtt málnýtsla? Kann eitt træ tendra og ein tunnil steingja?

At tendra er vanliga ávirkandi sagnorð: vit tendrað ljósið, og ljósið verður tendrað.

Orðið kann tó eisini vera óávirkandi, men tá er talan um flutta merking: hevur tú góða tendring, so tendrar tú - tvs. so verður tú lætt ill ella øsir teg.

Eingin ivi um, at tað er skeivt at siga, at jólatræið tendrar, og rætt at siga, at jólatræið verður tendrað, og sama ger seg galdandi við døminum um tunlar, sum steingja. 
 

Gakk og hakk

Sagnorðið at ganga eitur gangið, tá ið vit geva fleiri boð. Altso, gangið í takt, men í eintali eitur tað gakk. Gakk avstað við tær ella gakk í takt. Men er tað lov at siga gang í staðin fyri gakk?

- At ganga eitur gakk í boðshátti eintali, men av tí, at hetta er so mikið sjáldsamt, verður ofta sagt gang í staðin, greiðir Elin Henriksen frá. 

 

Víðka ella breiðka

Hoyrdi herfyri, at Tjørnuvíkarvegurin skal víðkast - tað haldi eg ljóða avbera skeivt, skrivar lurtari.

Vanliga siga vit um ein veg, sum er smalur, og vit vilja hava hann breiðan, at hann verður breiðkaður. 

Hinvegin, so hevur smalur ymisk andnevni: umframt at breiður er tað øvugta av smalur, so er víður eisini tað mótsetta av smalur. T.d. eitt smalt skjúrt og eitt vítt skjúrt.

Málteigurin

Føroyskt mál og mállæra eru til viðgerðar í sendingini Málteigurin, har Elin Henriksen er gestur. Fleiri evni verða tikin upp hvørja ferð, og lurtarar kunnu eisini senda spurningar og viðmerkingar inn til sendingina, sum eisini verða svarað og viðgjørd. Sendingin er at hoyra hvønn mánamorgun klokkan 9.05 og endursend leygardag klokkan 14.00.
Um føroyskum máli skal vera lív lagað, ræður fyrst og fremst um at vera góður við tað. Elin Henriksen og Solby Christiansdóttir taka samanum í seinasta Málteiginum
29-04-2024
Hví siga vit bólta rút, hundavakt, manga takk, "banka upp undir borðið"? Onnur evni eru: Forråelse, gentunavnið Vár og munurin á menniskja- og menniskjansligt
22-04-2024
Hvat merkir orðingin við eymk og fret, og hví siga vit soleiðis, spyr lurtari Elina Henriksen í hesari sendingini
15-04-2024
Fyrr helt mann, at babba var barnamál, meðan vaksin søgdu pápi. Hetta er ikki galdandi longur, meðan mann í Suðuroy altíð hevur sagt pabba. Øll trý eru javngóð í dag
08-04-2024
Føroyar hava fingið sína fyrstu løggildu stavsetingarorðabók. Tað merkir, at Stavsetingarorðabókin ásetur almennar, føroyskar stavsetingarreglur, og hvussu vit eiga at stava
25-03-2024
Kvennkynsorðið vreiði er til viðgerðar í dagsins sending, eftir at ein prestur segði vreiða heldur enn vreiði. Elin Henriksen, málkøn, greiðir frá, hvussu hetta hongur saman
18-03-2024
Lurtari hevur hug til at týða danska orðið hygejne til heilsufrøði, men tað er at avmarka hetta hugtakið alt, alt ov nógv, heldur Elin Henriksen, málkøn
11-03-2024
Orðasmíð lyftir tekstir upp á eitt hægri stig. Ein av okkara heilt góðu orðasmiðum er skaldið Martin Joensen og við dømum úr hansara tekstum tosa vit um skaldsligt orðasmíð
04-03-2024
Eitt orð, sum mong ivast í, er danska orðið omsorgssvigt, sum mangan verður týtt til umsorganarsvik. Tvey betri orð eru: umsorganartrot og vansorgan, sigur Elin Henriksen
26-02-2024
Forhoyr og frágreiðing eru ikki tað sama, og lógarverkið brúkar ikki sjóforhoyr. Tí eiga vit at siga sjófrágreiðing á føroyskum, sigur Elin Henriksen, málkøn
19-02-2024
Skriðulop, skalvalop, áarlop og omanlop eru ikki tað sama, men summi kunnu brúkast hvørt um annað
12-02-2024
Føroyska navnalóggávan er ung, og tí eru fleiri stavsetingar til summi nøvn. So sum Elisabeth/Elisabet og Christian/Kristian. Skalt tú brúka -th og ch- fylgja treytir við
29-01-2024